Gdański Zarząd Dróg i Zieleni

Pochodzący z  połowy XVII wieku Park w Królewskiej Dolinie należy do najstarszych i najlepiej zachowanych historycznych parków w Gdańsku. Pomimo licznych zmian i przekształceń stylistycznych zachował wiele cech założonego jeszcze w  XVII wieku kwaterowego ogrodu tarasowego z elementami ogrodu holenderskiego. Obecnie istniejący dwór wraz z parkiem to część dawnej posiadłości zwanej „Zieloną” przynależnej w XVII wieku do wsi Suchanino. Tę obszerną posiadłość nabył w 1654 roku wraz z pochodzącą z Bremy żoną Katarzyną, gdański patrycjusz Zachariasz Zappio.

Rajca Zachariasz, majętny kupiec i browarnik, a także właściciel okazałego spichlerza przy ul. Chmielnej był jednym z najhojniejszych w ówczesnym Gdańsku dobroczyńców. Z rodzinnego domu wyniósł zamiłowanie do sztuk i nauk, był też bibliofilem. Małżeństwo Zappio wystawiło na terenie nowo nabytej posiadłości swoją letnia rezydencję, obszerny dwór z ogrodem. Posiadłość nazwana „Zielony Dwór” (niem. Grünerhof), należała do najpiękniejszych rezydencji podmiejskich gdańskich patrycjuszy. Obfitość wody dzięki przepływającemu w sąsiedztwie potokowi oraz pagórkowaty teren pozwolił na założenie ogrodu tarasowego z licznymi założeniami wodnymi, który zachwycał ówczesnych.

Na podstawie opisów oraz zachowanego układu, można odtworzyć jak wyglądał ogród w wiekach: XVII i  XVIII  tj. w okresie swojego największego rozwoju. Na teren posiadłości prowadziła aleja lipowa oraz murowana brama wjazdowa, której relikty zachowały się po dziś dzień. Ogród założono na kilku poziomach. W jego części dolnej znajdował się zachowany do naszych czasów nieregularny staw gospodarczy oraz ogród warzywny i obszerny teren z trawnikiem przekształcony w późniejszym okresie jako „dziki” park angielski. Część górną tworzyły tarasy z ozdobnymi kwietnikami, szpalerami z formowanych żywopłotów oraz dwoma prostokątnymi stawami z których górny zasilał kilkumetrową kamienna kaskadę. Zarówno stawy jak i kaskada zachowały się po dziś dzień.

W ogrodzie były też groty, fontanny, rabaty kwiatowe, liczne schody, rampy i mury oporowe. Na wzgórzu w osi widokowej z dworu w kierunku na zachód wybudowano altanę w typie antycznej świątyni. W dalszych partiach ogrodu znajdowały się utworzone z formowanych drzew i krzewów zaciszne „gabinety”. Z dworu roztaczały się otwarte widoki w różnych kierunkach, ale dla podziwiania Zatoki usypano w części zachodniej ogrodu specjalny kopiec widokowy w formie ściętej piramidy, we wnętrzu której  znajdowało się pomieszczenie. Nie jest wykluczone, że pełniło ono funkcję  tzw. lodowni, czyli spiżarni, gdzie zimą umieszczano bryły lodu dla utrzymania niskiej temperatury w pomieszczeniu.

5 sierpnia roku 1677 w posiadłości Zachariasza Zappio gościł król Jan III Sobieski oraz królowa Marysieńka. Król odbył tam kilkugodzinną naradę z przedstawicielami cechów gdańskich oraz nadał tutejszym dobrom nazwę Królewska Dolina  (łac. Regia Vallis, niem. Königstal) i uwolnił je od płacenia podatków. Przywilej ten potwierdził 3 sierpnia 1765 roku król Stanisław August Poniatowski. Kolejnym polskim królem, który odwiedził dawną posiadłość Zachariasza Zappio był August II Mocny. Monarcha przybył tu wraz z dworem w roku 1717 i zachwycony miejscem, określił  posiadłość jako wielce urokliwą.

Zachariasz Zappio zmarł w roku 1680 i został pochowany w rodzinnej krypcie w kościele św. Jana w Gdańsku, którego zmarły był kuratorem. Portret Zachariasza i Katarzyny Zappio umieszczono na epitafium ich wcześnie zmarłej córeczki Adelgundy Zappio znajdującym się w kościele św. Jana w Gdańsku. Po śmierci Zachariasza właścicielem posiadłości został w roku 1692 John Wilson a następnie Wilhelm Lumsdal i Baltazer Hagemeister. Około roku  1760 majątek trafił w ręce rodziny Tymf i następnie Salomona Elstorfa, rodziny Soerman oraz Heidfelda Genschowa. Kolejni właściciele przebudowywali  dwór wedle własnych potrzeb, jednak ogród stopniowo popadał w zapomnienie.

Pod koniec XIX wieku w 1883 roku mocno podupadła posiadłość Zachariasza Zappio została zakupiona od kolejnego właściciela  z przeznaczeniem na Zakład dla Ociemniałych, który rozpoczął swoją  działalność 1 lipca 1886 roku. Niestety wybudowana na północ od dworu  nowa  siedziba  Zakładu w istotny sposób zmieniła  układ przestrzenny i charakter dawnego założenia dworsko-ogrodowego. Obszerny wielokondygnacyjny budynek stanął niemal dokładnie w osi widokowej z dawnej piramidy, nieodwracalnie zamykając piękny widok w kierunku morza. W dawnym dworze urządzono mieszkania dla pedagogów. Zakład dla Ociemniałych funkcjonował do roku 1945.

Po wojnie w zabytkowym dworku urządzono istniejące do dziś przedszkole, na potrzeby którego wydzielono ogrodzeniem z siatki fragment założenia ogrodowego. Z pozostałej  część dawnej posiadłości utworzony został ogólnodostępny park publiczny. Obecny Park w Królewskiej  Dolinie zajmuje obszar ok. 2 ha. Jest chętnie odwiedzanym miejscem ciszy i spokoju, które zachowało wiele z  uroku dawnej rezydencji podmiejskiej  gdańskich patrycjuszy. W roku 1993 na skutek silnej wichury bardzo ucierpiał  stary drzewostan parku. W trakcie podjętych prac rewaloryzacyjnych uzupełniono drzewostan, odtworzono układ alejek spacerowych, wykonano schody terenowe i rampy,  założono trawniki oraz posadzono krzewy ozdobne oraz byliny. Jednocześnie przeprowadzono kosztowne prace hydrotechniczne, którymi objęto cały układ wodny parku: trzy zachowane stawy parkowe, potok oraz kaskadę wodna i przepusty. Park został wyposażony w ławki i kosze na śmieci. Z dawnego historycznego układu ogrodowego oprócz wspomnianych stawów, kaskady i potoku zachował się stary drzewostan. Szczególnie cenne są dwie aleje lipowe, w tym aleja dojazdowa od strony ul. Sobieskiego oraz piękny wiekowy szpaler grabowy w sąsiedztwie dolnego stawu. Niektóre z drzew uzyskały status pomników przyrody. Z uwagi na cenny drzewostan w parku wyznaczono ścieżkę dendrologiczną. Warto dodać, że dzięki swoim układom wodnym Park w Królewskiej Dolinie pełni rolę ważnej ostoi przyrodniczej szczególnie dla okolicznych ptaków i płazów.