Gdański Zarząd Dróg i Zieleni

Usytuowanie

Gdańsk – Zaspa przy ul. Chrobrego 80

Właściciel/opiekun

Administrator: Gdański Zarząd Dróg i Zieleni (poza mogiłą zbiorową Pocztowców)

Opis

Cmentarz zajmuje powierzchnię 3,42 ha. Założony został w 1895 roku jako miejski cmentarz dla biednych (Städtischer Kirhof für den Stadtbezirk Danzig). Do 1939 roku wykorzystywany był jako miejsce pochówku osób biednych oraz zmarłych i straconych więźniów. W okresie I Wojny Światowej, w latach 1916-1919, na Cmentarzu Zaspa chowani byli również jeńcy wojenni.

Od września 1939 roku do marca 1945 roku cmentarz stał się miejscem grzebania ofiar reżimu hitlerowskiego. W okresie tym pochowanych zostało na Zaspie około 17 000 więźniów i ofiar mordów i egzekucji, jako pierwszych więźniów z obozu w Nowym Porcie, a później głównie więźniów z Obozu Koncentracyjnego Stutthof. Na cmentarzu tym spoczywają również inne imienne i bezimienne ofiary terroru hitlerowskiego z lat 1939–1945 m.in. żołnierze Wojska Polskiego, bojownicy Ruchu Oporu oraz harcerze gdańscy.

Po 1945 roku na Cmentarz Zaspa w Gdańsku, będącym miejscem martyrologii Polaków i obywateli wielu innych państw Europy, dokonano kilku ekshumacji ofiar II Wojny Światowej, m. in. pomordowanych w Szymankowie kolejarzy i celników polskich, pomordowanych w Stutthofie duchownych i działaczy Towarzystw Polonii Gdańskiej oraz odnalezionych w 1991 roku szczątków, rozstrzelanych 5.10.1939 roku obrońców Poczty Polskiej w Gdańsku.

Ostatnim dokonanym pochówkiem na Cmentarzu Zaspa był pochówek bezimiennych szczątków więźniów dawnego Podobozu Stutthof w Kokoszkach, odnalezionych w czasie prac ziemnych na dawnym terenie obozu. Z ogólnodostępnych informacji wynika, że na Cmentarzu Zaspa najprawdopodobniej pochowani zostali trzej obrońcy Westerplatte: Piotr Buder, Jan Krzeszewski i Kazimierz Rasiński.

Przy alei prostopadłej odchodzącej w prawo od głównej osi cmentarza – Alei Pamięci Ofiar Obozów Koncentracyjnych usytuowany został nad mogiłą zbiorową kolejarzy i celników z Szymankowa pomnik-obelisk z żelbetu – kompozycja rzeźbiarska w kształcie orła. Pod centralnie umieszczonym godłem widnieje napis „TU LEŻĄ KOLEJARZE I CELNICY Z SZYMANKOWA BESTIALSKO ZAMORDOWANI WRAZ Z RODZINAMI PRZEZ NIEMCÓW W PIERWSZYM DNIU WOJNY” oraz nazwiska pomordowanych, a w północno-zachodnim rogu cmentarza znajduje się wykonany w okładzinie z piaskowca Pomnik Bohaterów.

Do sierpnia 1991 roku, nie było znane miejsce kaźni obrońców Poczty Polskiej w Gdańsku, które miało znajdować się w rejonie Zaspy. 28.08 1991 roku, w czasie prac ziemnych prowadzonych przy pasie startowym na gdańskiej Zaspie, w rejonie dawnej strzelnicy wojskowej pomiędzy al. Jana Pawła II i ul. Burzyńskiego odkryto szczątki 38 zamordowanych w październiku 1939 roku Obrońców Poczty Polskiej w Gdańsku. Po ich identyfikacji zostały one złożone na Cmentarzu Zaspa w dniu 4.04.1992 roku, w mogile, specjalnie na ten cel wybudowanej staraniem Poczty Polskiej, usytuowanej od strony ul. Ciołkowskiego. Remont tej mogiły, połączony ze stylizacją jej zewnętrznego wystroju, nawiązującego do czerwonej, ceglanej faktury historycznego budynku Poczty Polskiej w Gdańsku, został wykonany w 2005 roku. Pomnik-mogiłę Obrońców Poczty Polskiej w Gdańsku, tworzy dwustronna mogiła z niszami gdzie umieszczone zostały szczątki rozstrzelanych Pocztowców, opisanymi ich nazwiskami. Na flankach umieszczone zostały dwustronnie emblematy krzyży Virtuti Militari i trąbek Poczty Polskiej, a po bokach informacje o obronie Poczty Polskiej w Gdańsku i losach jej obrońców oraz miejscu i okolicznościach odnalezienia ich szczątków.