Gdański Zarząd Dróg i Zieleni

Wymiary

Wysokość pomnika: 42 m

Podstawa pomnika: trójką z krzyżem w każdym rogu o bokach ca. 7 m – 8 m – 10 m

Tablice „POMNIK POLEGŁYCH STOCZNIOWCÓW”: 115,00 cm x 345,00 cm

Brama Stoczni (skrzydła): 8,90 m x 2,60 m

Usytuowanie

Gdańsk – Nowe Miasto, Plac Solidarności

Współrzędne: 54.21’37”N   18.38’56”E

Data odsłonięcia

16.12.1980 r.

Autor projektu/wykonawca

Pomnik powstał z inicjatywy społecznego Komitetu Budowy „Pomnika Poległych Stoczniowców 1970”. Przewodniczącym komitetu był Henryk Lenarciak, ślusarz pracujący w stoczni, który był uczestnikiem wydarzeń z grudnia 1970 roku.

Zespół projektowy:

inż. Bogdan Pietruszka – autor koncepcji

rzeźbiarze Elżbieta Szczodrowska-Peplińska, Robert Pepliński – koncepcja cokołu i wykonanie płaskorzeźb

inż. Wiesław Szyślak – konstrukcja

inż. arch. Wiesław Mokwiński, inż. arch. Jacek Krenz

Właściciel/opiekun

Administrator: Gdański Zarząd Dróg i Zieleni

Opis

Pomnik Poległych Stoczniowców, potocznie nazywany Pomnikiem Trzech Krzyży

Współczesny monumentalny pomnik w formie trzech krzyży z kotwicami w ramionach, upamiętniający tragiczną śmierć uczestników protestów robotniczych w grudniu 1970 roku. Monument wykonany jest z blach stalowych, natomiast kotwice z blach mosiężnych. Krzyże o nieregularnej, „spękanej” formie tworzą trójką związany ściągami stalowymi na szczycie. Przestrzeń między krzyżami na dole wypełnia kolisty otwór zamknięty kratą z prętów zbiegających się centralnie i uniesionych w części środkowej. Cały obiekt jest zakotwiony w konstrukcji betonowej. Cokół pomnika stanowi niewielkie wyniesienie terenu pokryte nawierzchnią z fragmentów płyt betonowych, a przestrzenie między płytami wypełnione są drobną kostką granitową.

Od strony wschodniej na jednej z płyt betonowych w stalowej ramie o nieregularnej formie wewnętrznego otworu znajduje się odciśnięty w betonie ślad butów oraz napis odręczny Jan Paweł II. Na ramie widoczne jest inskrypcja o treści Z TEGO MIEJSCA BŁOGOSŁAWIŁ NAS PAPIEŻ JAN PAWEŁ II W DNIU 12 CZERWCA 1987. Przy krawędzi wyniesienia cokołu znajduje się kolejna płyta metalowa z napisem o treści OPATRZNOŚĆ BOŻA NIE MOGŁA SPRAWIĆ NIC LEPSZEGO, BO W TAKIM MIEJSCU MILCZENIE JEST KRZYKIEM. W TYM MIEJSCU MODLIŁ SIĘ PAPIEŻ JAN PAWEŁ II 12VI 1987.

W dolnych częściach krzyży znajduje się dziesięć płaskorzeźb wykonanych z brązu. Przedstawiają one stoczniowców przy pracy, a także sceny alegoryczne, odnoszące się do solidarności narodowej i walki społeczeństwa polskiego z reżimem komunistycznym. Na krzyżu południowo-zachodnim (frontalnym) ukazano dwie sceny – trzech robotników pracujących przy montażu blach oraz kobieta i czterech mężczyzn, w tym jeden niosący dziecko na rękach, trzymający transparent z napisem Solidarność. Na jednej z dolnych krawędzi krzyża, w „szwie” wypełnionym wąską, nieregularną formą odlaną z brązu znajdują się nazwiska autorów projektu pomnika BOGDAN PIETRUSZKA, WIESŁAW SZYŚLAK.

Na krzyżu północno-wschodnim znajdują się cztery sceny. Pierwsza ukazuje troje robotników – kobietę i dwóch mężczyzn – siedzących na ławce w trakcie posiłku. W tle znajdują się elementy konstrukcji, na której wiszą młotek, klucz montażowy i lina. Druga scena przedstawia robotnika wspinającego się między elementami konstrukcji. Trzecia scena to robotnicy wykonujący prace malarskie, siedzący na ławce, a nad nimi znajdują się daty: 1956, 1970, 1980, 1981. W czwartej scenie przedstawiono dwóch robotników montujących blachy przy okrągłych otworach bulajów okrętowych znajdujących się powyżej. Na ścianie z płaskorzeźbą przedstawiającą stoczniowców przy posiłku znajduje się tabliczka z napisem o treści W ROKU 2000 WYKONANO ZGODNIE Z PIERWOTNYM PROJEKTEM KSZTAŁT OKŁADZIN DOLNEJ CZĘŚCI KRZYŻY POMNIKA. PRACĘ WYKONAŁA FIRMA NOTON GDAŃSK, LISTOPAD 2000.

Na krzyżu północno-zachodnim umieszczone są trzy sceny. W pierwszej ukazane zostały cztery, pełne dramatyzmu, postacie kobiet, a nad nimi fragment wiersza Czesława Miłosza „Który skrzywdziłeś człowieka prostego, śmiechem nad krzywdą jego wybuchając, (…) nie bądź bezpieczny. Poeta pamięta. Możesz go zabić – narodzi się nowy. Spisane będą czyny i rozmowy (…)". Z boku znajdują się podpisy autorów rzeźb: R. Pepliński, E. Szczodrowska. Druga scena to spawacz stoczniowy na drabinie, a trzecie przedstawia mężczyznę z dzieckiem, które obejmuje go za kolano. Mężczyzna trzyma snopek zboża, przed nim dwóch stojących mężczyzn, z których jeden, pochylony, całuje kłosy. Dwóch robotników przy pracach ciesielskich zostało zobrazowanych w czwartej scenie umieszczonej na krzyży.

W odległości ok. 60 metrów od pomnika, po stronie wschodniej Placu Solidarności znajdują się tablice z tekstem w języku polskim, niemieckim, francuskim i rosyjskim o następującej treści: Pomnik Poległych Stoczniowców, Pomordowanym – na znak wiecznej pamięci, Rządzącym – na znak, iż żaden konflikt społeczny w ojczyźnie nie może być rozwiązany siłą, Współobywatelom – na znak nadziei, iż zło może zostać przezwyciężone. Tablice, ułożone pulpitowo, umieszczone są na betonowym cokole, obłożonym kostką granitową. Przy górnej krawędzi tablic widoczna jest niewielka dekoracja, przedstawiająca głowy i półpostacie stoczniowców.

Brama nr 2 Stoczni Gdańskiej przy ul. Doki

Historyczna brama do Stoczni Gdańskiej, przez którą wyszli stoczniowcy 16 grudnia 1970 roku, zabici następnie w akcji tłumienia dramatycznych protestów robotniczych. Pod bramą gromadzili się także ludzie z całej Polski, wspierający w sierpniu 1980 roku strajk. Na historycznej bramie Lech Wałęsa ogłosił podpisanie Porozumień Sierpniowych, zaś w grudniu 1981 roku w pierwszych dniach stanu wojennego została ona rozjechana czołgiem podczas pacyfikacji stoczni. Ze względu na wydarzenia, których była świadkiem brama nazwana została Bramą Wolności.

Aktualnie istniejąca brama zachowała oryginalny kształt i znajduje się w swoim historycznym miejscu, obok autentycznego budynku portierni i biura przepustek. Brama jest 2-skrzydłową konstrukcją stalową. Na jej przęsłach umieszczone są dekoracje analogiczne do dekoracji wiszących w dniach sierpniowych strajków, czyli reprodukcja obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej, zdjęcie papieża Jana Pawła II, flaga polski i papieska, transparent Solidarności oraz mały transparent z białej tkaniny z czerwonym napisem Solidarność. Na bramie znajdują się również pojemniki z kwiatami na pamiątkę bukietów wieszanych na bramie w sierpniu 1980 roku, którymi ludzie wyrażali swoje poparcie dla strajkujących. Nad bramą na dwóch metalowych słupach znajduje się napis z liter z blachy stalowej, malowanych na biało STOCZNIA GDAŃSKA. Na froncie budynku portierni znajdującego się po prawej stronie bramy wisi kopia tablicy z 21 postulatami strajkujących, które zostały ogłoszone w sierpniu 1980 roku przez Międzyzakładowy Komitet Strajkowy. Treść postulatów znajduje się także na betonowym obelisku po lewej stronie bramy.

Pomnik Poległych Stoczniowców upamiętnia tragiczne wydarzenia z grudnia 1970 roku, kiedy w Gdańsku i Gdyni doszło do strajków i demonstracji robotniczych, brutalnie stłumionych przez milicję i wojsko. Przyczyną protestów był znaczne podwyżki cen, głównie żywności i opału. Pierwsze z nich wybuchły 14 grudnia w Stoczni Gdańskiej – demonstrujący robotnicy wyszli ze Stoczni i udali się do siedziby Komitetu Wojewódzkiego PZPR. Tego dnia doszło do pierwszych starć protestujących z milicją. Demonstracje zostały stłumione, a wielu strajkujących zostało aresztowanych. 15 grudnia I Sekretarz PZPR Władysław Gomułka podjął decyzję o użyciu broni przeciw strajkującym, którzy tego dnia zaatakowali i podpalili Komitet Wojewódzki Partii w Gdańsku. 16 grudnia wojsko i milicja zaatakowały z bronią strajkujących. Pod bramą nr 2 Stoczni Gdańskiej zginęli stoczniowcy Jerzy Matelski i Stefan Mosiewicz, a 11 innych zostało rannych. Podobne tragiczne wydarzenia miały miejsce w Gdyni i w Szczecinie oraz, na mniejszą skalę, w Elblągu, Warszawie, Wrocławiu, Oświęcimiu, Nysie i Białymstoku. Według oficjalnych danych na Wybrzeżu zabite zostały 44 osoby, a rannych było 1164. Ponad 3 tysiące osób zostało aresztowanych. Reperkusje wydarzeń grudniowych we władzach partyjnych to ustąpienie Władysława Gomułki ze stanowiska I Sekretarza, którego miejsce zajął Edward Gierek. W marcu 1971 roku przywrócono ceny sprzed strajków.

14 sierpnia 1980 roku rozpoczął się kolejny protest stoczniowców, którzy ogłosili strajk w obronie zwolnionej ze Stoczni Gdańskiej suwnicowej Anny Walentynowicz. Po trzech dniach gdański strajk przekształcił się w ogólnopolski protest przeciwko władzy, a przedstawiciele strajkujących zakładów pracy stworzyli Międzyzakładowy Komitet Strajkowy. Strajkujący ogłosili listę 21 postulatów, których spełnienie było warunkiem zakończenia strajków. Najważniejszym spośród nich było żądanie niezależnych związków zawodowych. Protest robotników wsparty przez intelektualistów przekształcił się w ogólnopolski ruch Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność”.

Protesty społeczne w Polsce, w tym szczególnie z 1980 roku, uważane są za symboliczny początek zmian politycznych, które w efekcie przyczyniły się do upadku tzw. bloku wschodniego i odzyskania niepodległości przez państwa europejskie zależne od Związku Radzieckiego. Protestujący w roku 1980 zachowali żywą pamięć o wydarzeniach z 1970 roku i w 1980 roku, w rocznicę wydarzeń grudniowych, doprowadzili do powstania Pomnika Poległych Stoczniowców.