Gdański Zarząd Dróg i Zieleni

Wymiary

Wysokość: 150,00 cm

Szerokość: 120,00 cm

Grubość kamienia wysuniętego przed lico muru: 35,00 cm

Usytuowanie

Gdańsk – Stare Miasto, strona wschodnia Targu Węglowego

Data odsłonięcia

1 września 1957

Autor projektu/wykonawca

Jan Sienkowski

Właściciel/opiekun

Administrator: Gdański Zarząd Dróg i Zieleni

Opis

Jeden z pierwszych nowych pomników w powojennym Gdańsku, powstały w oparciu o uchwałę Wojewódzkiej Rady Narodowej w Gdańsku z 7 października 1953. Kamień węgielny wmurowano 11 listopada 1953, a w 1954 przeprowadzono konkurs na projekt, którego zwycięzcą został architekt Jan Sienkowski. Na realizację trzeba było poczekać jeszcze 3 lata, ale ostatecznie odsłonięto pomnik 1 września 1957, w osiemnastą rocznicę napaści Niemiec na Polskę.

Pomnik ma formę głazu narzutowego wysokości o wysokości 1,50 m, szerokości 1,20 m, ustawionego na betonowym cokole wysokości 0,7 m i wspartego o zewnętrzny mur średniowiecznej Baszty Studziennej (od strony Targu Węglowego). Na kamieniu wyryto wyobrażenie dwóch mieczy grunwaldzkich oraz napis OBROŃCOM WYBRZEŻA 1939–1945.

Przed cokołem umieszczono urnę z ziemią z miejsc związanych z obroną Wybrzeża w  1939 roku: Helu, Westerplatte, Poczty Polskiej, Oksywia, Wejherowa, Redy i Szymankowa.

W pierwszych latach po odsłonięciu, przy pomniku odbywały się liczne uroczystości, między innymi 19 stycznia 1958 przysięgę składali tam żołnierze gdańskiego garnizonu, 22 lutego 1958 było to jedno z miejsc obchodów rocznicy 40-lecia powstania Armii Czerwonej, 30 marca 1958 ulokowano tam metę Pierwszego Marszu Harcerzy Szlakiem Wyzwolenia Gdańska, 1 września 1959 upamiętniono wybuch II wojny światowej.

W późniejszych latach uroczystości rocznicowe organizowano w innych miejscach, zwłaszcza na Westerplatte, a pomnik przy Targu Węglowym stracił na znaczeniu i pozostawał zaniedbany, doszło nawet do tego że wykopano i skradziono urnę z ziemią z pól bitewnych. W latach 90. XX wieku skrócono niezbyt fortunnie sformułowany napis na głazie, który brzmi obecnie OBROŃCOM WYBRZEŻA 1939.

W 1939 roku obrona polskiego wybrzeża trwała od 1 września do 2 października. Ogniska walki powstały w Gdyni, na Kępie Oksywskiej, na Helu i na Westerplatte. Westerplatte skapitulowało 7 września, obrona Kępy Oksywskiej zakończyła się 18 września, a Helu 2 października.