Gdański Zarząd Dróg i Zieleni

Wymiary

Monument: wysokość 25 m, szerokość (max) obelisku ca. 9 m

Kopiec: wysokość 22,5 m, średnica ca. 20 m

Usytuowanie

Na półwyspie Westerplatte w północno-wschodniej części Gdańska w dzielnicy Przeróbka. Półwysep Westerplatte znajduje się między Zatoką Gdańską a zakolem Martwej Wisły, tzw. Zakrętem Pięciu Gwizdków.

Współrzędne: 54.24’24,27”N  18.40’01,88”E

Data odsłonięcia

Data odsłonięcia pomnika: 09.10.1966 r.

Cały teren wraz z pomnikiem i obiektami Wojskowej Składnicy Tranzytowej został uznany za Pomnik Historii „Pole Bitwy na Westerplatte” rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 22 sierpnia 2003 roku (Dz. U. 2003 nr 148 poz. 1448). 17 maja 2001 roku decyzją Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków pomnik został wpisany do rejestru zabytków pod nr A1219.

Autor projektu/wykonawca

Projekt pomnika: Franciszek Duszeńko, Henryk Kitowski

Projekt zagospodarowania: Adam Haupt

Opis

Pomnik Historii „Pole Bitwy na Westerplatte” upamiętnia obronę Wojskowej Składnicy Tranzytowej w Wolnym Mieście Gdańsku w dniach 1 – 7 września 1939 roku. Bohaterska walka żołnierzy polskich z posiadającymi znaczną przewagę siłami niemieckimi uważana jest za symboliczny początek II wojny światowej. Jednym z elementów pomnika „Pole Bitwy na Westerplatte” jest monumentalny pomnik kamienny z 1966 roku, noszący pierwotnie nazwę pomnika „Obrońców Wybrzeża”.

Idea wzniesienia pomnika powstała z inicjatywy Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa oraz gdańskiego Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w duchu ówczesnej propagandy komunistycznej. Treść napisów na pomniku oraz nazwa z 1966 roku nie mają bezpośredniego odniesienia do bohaterskiej obrony w 1939 roku, a sama nazwa „Westerplatte” znajdująca się na monumencie została wymieniona jako jedno z wielu miejsc walki.

Pomnik składa się z 236 jasnoszarych bloków granitowych o wadze od 6 do 12 ton każdy. Monument został wzniesiony na żelbetowej konstrukcji fundamentowej ukrytej w kopcu, usypanym z ziemi uzyskanej podczas modernizacji kanału portowego. Według informacji źródłowej, dotyczącej idei formy plastycznej pomnika, miała ona nawiązywać do kształtu bagnetu wyszczerbionego w walkach, wbitego w ziemię lub miecza ze strzaskaną gardą. Zrealizowany projekt, który został wyłoniony w przeprowadzonym w 1963 roku konkursie, ma prostą, minimalistyczną formę o układzie wertykalnym. Kompozycja formalna dzieli pomnik na trzy części: dolną, środkową i górną.

W dolnej partii pomnika znalazły się odniesienia do wydarzeń związanych z obroną polskiego Wybrzeża w 1939 roku. Symbolizuje to płaskorzeźba przedstawiająca postacie poległych i rannych obrońców umieszczona na stronie południowej i wschodniej monumentu. Na stronie południowej umieszczono również napisy z nazwami miejsc walk w obronie polskiego Wybrzeża: Hel, Oksywie, Westerplatte, Poczta Gdańska, Kosynierzy Gdyni. W nazwie dotyczącej walki polskich pocztowców popełniono błąd, umieszczając napis Poczta Gdańska. Poprawną nazwą jest Poczta Polska w Gdańsku, Poczta Gdańska była urzędem niemieckim.

Cześć środkowa pomnika upamiętnia wysiłek wojenny Polaków na morzach. Na stronie południowej znajdują się nazwy akwenów i miejsc bitew morskich II wojny światowej, w których uczestniczyli polscy marynarze i żołnierze: La Manche, Dunkierka, Morze Śródziemne, Atlantyk, Narvik, Murmańsk, a na stronie wschodniej napis: Tym, co na morzu.

Górna część pomnika symbolizuje walki wyzwoleńcze połączonych wojsk rosyjskich i polskich sformowanych w Związku Radzieckim. Na stronie frontalnej (południowej), przy szczycie widoczne są dwie półpostacie marynarza i żołnierza pod bronią. Na stronie zachodniej znajdują się napisy Lenino i Studzianki – miejsc jednych z najważniejszych bitew na froncie wschodnim z udziałem polskich żołnierzy. Na stronie północnej umieszczono napisy Kołobrzeg (miejsce bitwy o miasto, będące twierdzą wojsk niemieckich, uznawanej za największy bój uliczny w II wojnie światowej z udziałem polskich wojsk) oraz Chwała Wyzwolicielom. Na stronie wschodniej znajduje się napis 30 III 1945 – data wyzwolenia Gdańska.

Poniżej kopca, od strony wschodniej, na kamiennej platformie, znajduje się siedem zniczy w formie metalowych walców. Symbolizują one siedem dni walk polskiej załogi wojskowej na Westerplatte we wrześniu 1939 roku.

Polska Wojskowa Składnica Tranzytowa w Wolnym Mieście Gdańsku miała swoje miejsce na półwyspie Westerplatte w latach 1926 – 1939. 1 września 1939 roku została zaatakowana ostrzałem z niemieckiego pancernika Schleswig-Holstein, który rozpoczął atak wojsk hitlerowskich. Załoga polska liczyła 220 osób, siły niemieckie posiadały wielokrotnie większy potencjał bojowy, zarówno pod względem uzbrojenia, jak i liczby żołnierzy. Do szturmu na polską placówkę skierowano ok. 1500 żołnierzy. Mimo nalotów i bombardowania oraz nieustannego ostrzału i ataków szturmowych załoga polskiej placówki broniła się siedem dni. 7 września dowódca jednostki major Henryk Sucharski podjął decyzję o kapitulacji. W walkach zginęło 15 Polaków, 40 było rannych. Po stronie niemieckiej straty wyniosły 50 zabitych i ok. 120 rannych.