Gdański Zarząd Dróg i Zieleni

Historia parku

Park Oliwski liczy 11,3 ha powierzchni i wraz z Katedrą Oliwską stanowi zespół zabytkowy znany w skali krajowej, jak i międzynarodowej. Istniejące od XII wieku dawne założenie przestrzenne o charakterze dworsko-opackim przekształcono w XX wieku w park miejski.

Nazwa parku, zwanego również Ogrodem Opackim, związana jest z początkami osiedlania się w Oliwie w XII wieku zakonu ojców cystersów. Cystersi zazwyczaj zakładali swoje siedziby na terenach mało dostępnych, wśród lasów i przy bagnistych dolinach, prowadząc własne gospodarstwa i uprawiając ziemię. Miejsce położone w dolinie Potoku Oliwskiego nadawało się do tego celu doskonale. Przy klasztorze powstał pierwszy ogród, najprawdopodobniej o charakterze użytkowym, a pierwszy ogród ozdobny przy siedzibie opata klasztoru pochodzi z XVI wieku. Najstarsze źródła pisane dotyczące ogrodów przy zabudowaniach klasztornych pochodzą z początku lat 70. XVII wieku. Materiały kartograficzne pochodzące z tego samego wieku przedstawiają jedynie budowle klasztorne, dlatego nieznana jest dawna forma ogrodów oliwskich.

Zachowane dawne plany parku wskazują na zmiany dokonywane przez jego właścicieli w zależności od panujących mód i upodobań. Ogród w stylu barokowym (francuskim), który zachował się w niewiele zmienionej postaci, został założony przez opata Jacka Rybińskiego (opat klasztoru w Oliwie w latach 1740-1782) w połowie XVIII wieku. Parkiem zajmował się wówczas Kazimierz Dębiński, który był uprzednio ogrodnikiem w Parku w Wilanowie. Inspiracją założenia parku były klasyczne ogrody francuskie architekta André Le Nôtre, twórcy ozdobnych ogrodów w Wersalu.

Główna oś kompozycyjna prowadzona od rokokowego Pałacu Opatów zakończona była parterem wodnym – prostokątnym basenem tzw. Stawem Łabędziowym. Oś dłuższą poprzeczną stanowiła alej skierowana na wschód w stronę morza, obsadzona dwoma rzędami formowanych lip (wysokimi do 15 m) zakończona prostokątnym rozszerzającym się kanałem obramowanym bindażami z lip. Ze względu na uzyskaną iluzję jakby morze (odległe o 3 km) zaczynało się tuż za kanałem nazwana symbolicznie została przez zakonników Drogą Do Wieczności, później na cześć biskupa Książęcym Widokiem. Po stronie północnej dłuższej osi kompozycyjnej usytuowano dwie prostokątne kwatery. W obniżonym terenie zaprojektowano drugi parter ogrodowy tzw. paradisum – czyli raj, a dalej labirynt (obecnie alpinarium). Przestrzeń na wschód od pałacu zajmował obszerny zwierzyniec.

Park Oliwski posiada również drugą część założoną w stylu angielskim. Powstanie tej części ogrodu nastąpiło w końcu XVIII wieku i był związane z następcą Jacka Rybińskiego opatem Karolem Hohenzollernem-Hechingenem. Na planie ogrodu wykonanym dla opata przez syna nadwornego ogrodnika króla Fryderyka II – Jana Jerzego Saltzmanna – elementy barokowe współistnieją z konwencją ogrodu krajobrazowego typu przejściowego. Widoczna jest tu modna wówczas fascynacja chińską sztuką ogrodową, obecne są również motywy antyczne, orientalne i rustykalne. Ścieżki i zbiorniki wodne uzyskały swobodne wijące kształty naśladujące dziką przyrodę.

Kształtowana przestrzeń nawiązuje do symboliki religijnej drogi – pojawiających się na niej zagrożeń i podejmowania właściwych wyborów. Kompozycja oparta została na zasadzie kontrastu: groty „piekielne”, pogańskie pawilony gabinety i świątynie usytuowane zostały w mrocznej scenerii gęstwiny zieleni. Elementy „jasne” to Elisium, źródło, plac gwiazdy, pustelnia, salon lipowy – „Lipowe okno na świat”. Bogactwo tych elementów charakteryzuje nurt sentymentalny w kształtowaniu przestrzeni ogrodów krajobrazowych. Postać, jaką otrzymał wówczas park, zachowała się do czasów obecnych. Kolejny gospodarz parku – Józef Hohenzollern – z powodu braku środków finansowych nie kontynuował już bowiem prac w ogrodzie, co przyczyniło się do stopniowej utraty jego walorów ozdobnych.

W 1831 roku nastąpiła kasata zakonu Cystersów, a park wraz z pałacem został przejęty w 1836 roku przez Marię Hohenzollern-Hechingen, a inspektorem parku zostaje Johann Georg Schondorf. Pod jego kierunkiem przeprowadzona został rewaloryzacja parku. Znikają zniszczone drewniane budowle, sadzone są nowe rośliny. Park nabiera cech kolekcji dendrologicznej. Część drzew przetrwała do dzisiaj. Parter ogrodowy urozmaicono czterema strzyżonymi, stożkowymi cisami.

Na początku XX wieku została rozbudowana palmiarnia poprzez powiększenie dawnej oranżerii. W 1910 roku powstało w parku cenione w Europie alpinarium, którym opiekował się Erich Wocke.

W 1926 roku ogród opacki przeszedł pod zarząd miejski i zaczął pełnić rolę parku miejskiego. Pałacowi zaś nadana została funkcja muzealna. Na planie z 1927 roku widoczne są elementy zachowane, takie jak parter osi głównej pałacu, układ basenów i szpalerów na osi głównej. Dawny labirynt został przekształcony w alpinarium, powstały również groty szeptów. Obiekt uzyskał formę spacerowego parku publicznego o charakterze botanicznym.

Po II wojnie światowej w 1946 roku Park Oliwski został wpisany do rejestru zabytków ówczesnego województwa gdańskiego na pozycji nr 1, po uznaniu go przez Urząd Wojewódzki za zabytek. 1 listopada 1946 roku w parku powstała Stacja Aklimatyzacji Roślin, a w latach 1952 – 1956 w parku urządzono ogród botaniczny. W 1955 roku w setną rocznicę śmierci Adama Mickiewicza Park Oliwski otrzymał jego imię.

Obiekty i wyposażenie

Park składa się z części ogólnodostępnej i wydzielonej części botanicznej, która uatrakcyjnia obiekt, m.in. dzięki palmiarni i alpinarium. Nieopodal palmiarni znajdują się dwie groty szeptów, a w głębi parku altana.

Przez teren parku przepływają wody Potoku Oliwskiego z dwoma dużymi stawami i kaskadą. W czterech miejscach parku Potok przecinają mostki. Ponadto wzdłuż alejek znajdują się trzy stawy parkowe, dwa baseny ogrodowe, a przed Pałacem Opatów fontanna. W części południowej parku zachował się fragment zabytkowego muru ogrodzeniowego.

W parku znajduje się rzeźba z popiersiem Adama Mickiewicza, a także rzeźby autorstwa Alfonsa Łosowskiego przedstawiające popiersia Książąt Pomorskich – Świętopełka II oraz Mściwoja II.

Zieleń parkowa jest urozmaicona pod wieloma względami. Rośnie tu 2177 drzew, zachował się stary, cenny drzewostan. Roślinność uformowana jest w szpalerach, bindażach, nasadzeniach kolekcji krzewów ozdobnych, kwietnikach sezonowych, rabatach kwiatowych itp.

Park na co dzień

Park Oliwski stanowi jedną z najważniejszych atrakcji Gdańska i jest miejscem chętnie odwiedzanym zarówno przez mieszkańców, jak i turystów. I to o każdej porze roku. Zimą w parku podziwiać można efektowne iluminacje świetlne. Ozdobione tysiącami lampek elementy roślinne, mała architektura, a także specjalnie przygotowane konstrukcje przestrzenne tworzą w parku niepowtarzalny klimat.

Z kolei wiosną, latem i jesienią alejki są przemierzane przez spacerowiczów, szukających chwili relaksu i możliwości obcowania z naturą. W tych porach roku Park Oliwski to również miejsce, gdzie odbywają się liczne koncerty plenerowe – przede wszystkim Międzynarodowy Festiwal Mozartowski Mozartiana, odbywający się rokrocznie (począwszy od 2006 roku) w sierpniu. Festiwal gromadzi w Parku Oliwskim melomanów na koncertach, prezentujących muzykę Wolfganga Amadeusza Mozarta w różnych stylistykach – od symfonicznej, aż po jazz i folk. W 2018 roku w Parku Oliwskim odbyła się zaś jubileuszowa 10. edycja Festiwalu „Narracje”, umożliwiającego poznanie parku poprzez artystyczne instalacje i projekty. Cyklicznie, w parkowej altanie odbywają się również kameralne koncerty muzyki poważnej.

By park mógł cieszyć swoimi walorami odwiedzających go gdańszczan i turystów Gdański Zarząd Dróg i Zieleni podejmuje szereg działań utrzymaniowych i pielęgnacyjnych, dotyczącymi znajdującej się w parku zieleni, a także małej architektury.

W 2001 roku w części południowo-zachodniej parku przeprowadzona została rewaloryzacja w zakresie wszystkich elementów zagospodarowania terenu i zieleni. Także kolejne fragmenty parku są systematycznie poddawane renowacji – w 2015 Parku Oliwskim powstał ogród botaniczny z elementami w stylu japońskim – latarnią, bramą oraz pawilonem.